Türk tiyatrosunun çağdaş mihenk taşlarından "Zengin Mutfağı", usta sanatçı Şener Şen'in son performansıyla sahnelere veda etti. Şen, bu tarihi temsille 61 yıllık sanat kariyerini noktaladığını duyurdu.
Vasıf Öngören tarafından 1977 yılında kaleme alınan "Zengin Mutfağı", modern Türk tiyatrosundaki toplumcu dönüşümün ve epik tiyatronun önemli bir örneği olarak kabul edilir. Oyun, 1970'li yılların başlarında, özellikle Cumhuriyet tarihinin en büyük işçi hareketi olan 15-16 Haziran 1970 Olayları sırasında İstanbul'da bir zengin konağının mutfağında yaşananları ve çalışanların bu dönemin siyasal atmosferinden nasıl etkilendiğini konu alır. Öngören, eseriyle toplumsal altüst oluşların ve sınıf çelişkilerinin insan ilişkilerine yansımasını ustalıkla gözler önüne serer.
Eser, Bertolt Brecht'in kuramlaştırdığı epik tiyatro anlayışını benimser. Brecht'e göre tiyatro, üst sınıfların eğlence aracı olmaktan öte, emekçi kesimin sorunlarını işleyen, seyirciyi düşündürmeye, eleştirmeye ve soru sormaya teşvik eden devrimci bir sanat alanıdır. "Zengin Mutfağı"nda da seyircinin oyundan uzaklaşması, olay akışına tamamen kapılmaması ve algılarının açık kalması hedeflenir. Bu amaçla, yabancılaştırma (soğutma) efekti kullanılır: Lütfü Usta sık sık anlatıcı konumunda araya girerek seyirciye bilgi verir, oyuncular seyirciyle doğrudan diyalog kurar, kronolojik doğrusallık yerine geriye gidişler ve ileri sıçrayışlar kullanılır, parçalara ayrılmış bir yapı sergilenir. Ayrıca, zil, radyo ve köpek sesleri gibi farklı uyaranlar da seyircinin zihnini diri tutar. Oyunun estetik-biçimsel gerçeklikten çok fikir ve eleştiriye odaklanması, geleneksel Türk tiyatrosunun meddahlık ve orta oyunu gibi açık biçime dayalı sahneleme tekniklerinin epik tiyatronun yeniliklerine kolayca zemin hazırlamasına katkı sağlamıştır.
Oyun, 1970'ler Türkiyesi'nin önemli meselelerine, emek-sermaye kavgasına, mülkiyet sorununa, topraksız köylülerin işgallerine, köyden kente göçün ve kentte yaşanan sosyal bunalımların etkilerine, ayrıca ataerkil miras bölüşümündeki alışkanlıklara değinir. Karakterlerin dönüşümü oyunun önemli bir parçasıdır. Ahmet hariç, mutfaktaki tüm karakterler oyunun seyri içinde olumlu veya olumsuz yönde değişim gösterir:
•
Lütfü Usta: Başlangıçta patronuna sadık ve onu seven bir aşçıyken, zamanla Kerim Bey'e karşı bir kızgınlık duymaya başlar ve son sahnede kime hizmet ettiğini, hatta köpeklere hizmet edip edemeyeceğini sorgular. Eski pehlivanlığı depreşir ve köşkten ayrılma ikilemini yaşar.
•
Seyfi: Başlangıçta koruyucu ve mülkiyetçi refleksler gösterirken, sendika çalışmalarına katılarak devrimci bir dönüşüm yaşar.
•
Kız: Mutlu bir evlilik ve kendine ait bir ev hayal ederken, oyunun sonunda bir fabrika işçisi olur, grevlere katılır ve eski nişanlısı Selim ile karşı karşıya gelir. İsminin olmaması dahi, onun özel bir isim üzerinde bile mülkiyet hakkının bulunmayışını simgeler.
•
Selim: Başlarda mahcup ve temiz bir gençken, para kazanma hırsıyla arkadaşını ihbar eder. Kerim Bey'e sığınır ve onun ideolojik eğitiminden geçtikten sonra acımasız ve ezberlenmiş bir karakter olarak geri döner. Patronun Alman kurt köpekleriyle bir bağdaşıklık kurulması dikkat çekicidir.
"Zengin Mutfağı", ilk olarak 1977 yılında Vasıf Öngören'in kurduğu İstanbul Birlik Sahnesi'nde, ardından İstanbul Şehir Tiyatroları'nda Başar Sabuncu rejisiyle sahnelendi ve Lütfü Usta rolünü Şener Şen üstlendi. Oyun, 1980'de aynı ekiple sinemaya da aktarıldı.
Yıllar sonra usta oyuncu Şener Şen'i tiyatro sahnesine geri döndüren DasDas prodüksiyonu, 8 sene boyunca 400'den fazla temsili kapalı gişe oynayarak büyük bir başarıya imza attı. Şener Şen'in yanı sıra Gizem Ergün, Onay Kaya, Uğur Arda Başkan ve Kutay Sandıkçı'nın yer aldığı ve Şener Şen ile Doğu Yaşar Akal'ın birlikte yönettiği oyun, son kez 10 Haziran 2025'te Harbiye Cemil Topuzlu Açıkhava Tiyatrosu'nda sahnelenerek perdesini kapattı. Şen, bu performansın ardından gazetecilere "Bitti" diyerek 61 yıllık sanat hayatını noktaladığını açıkladı. Oyunun 1978'deki provası sırasında bombalı saldırıya uğraması ve 2012'de "faşizm eleştirisi" nedeniyle küfürlü saldırılara maruz kalması da dikkat çekici olaylar arasında yer almaktadır.
"Zengin Mutfağı", günümüzde de geçerliliğini koruyan emek sömürüsü ve sistemsel çelişkileri mizahi ve düşündürücü bir dille anlatarak, izleyiciyi hem güldürüp hem de kendi hayatını ve sisteme hizmetini sorgulamaya teşvik etmiştir.
0 Yorum